DeFi خلاصه‌ی امور مالی غیرمتمرکز (decentralized finance) است. این اصطلاح انواع گوناگون کاربردهای مالی را در رمز ارز یا بلاکچین در بر می‌گیرد. و هدف آن نابودی واسطه‌های مالی است.
DeFi از بلاکچین الهام می گیرد که تکنولوژی مربوط با بیت کوین است. این تکنولوژی به چندین فرد امکان می‌دهد که کپی‌هایی از تاریخچه تراکنش‌ها داشته باشند. این به آن معناست که این تاریخچه تحت کنترل یک مفرد یا واحد مرکزی نیست. این نکته حائز اهمیت است، زیرا سیستم‌های متمرکز و نگاهبانان انسانی سرعت و کیفیت تراکنش‌ها را پایین می آورند. این در حالی است که به کاربران قدرت و اختیار کمی روی دارایی هایشان می دهند. DeFi با بقیه این سیستم ها تفاوت دارد. زیرا کاربرد بلاکچین را از تراکنش های معمولی به موارد مالی پیچیده تر گسترش می‌دهد.
بیت کوین و بسیاری از دارایی های دیجیتالی دیگر از روش های دیگر پرداخت موروثی دیجیتالی، مانند ویزا و پی‌پال، متمایز است. این به آن دلیل است که تمام واسطه‌ها را از تراکنش ها حذف می‌کند.هنگامی که با کارت بانکی خود پول قهوه را در یه کافه حساب می‌کنید، آن موسسه مالی واسطه بین شما و کسب و کار کافه روی تراکنش کنترل کامل دارد. به این ترتیب که قدرت لازم را برای محدود کردن یا مکث دادن به تراکنش و ذخیره اطلاعات آن روی سیستم خصوصی‌اش را دارد. با کمک بیت کوین این موسسات محو خواهند شد.
خریدهای مستقیم تنها راه ایجاد تراکنش یا قرارداد با شرکت‌های بزرگ نیستند. کاربردهای دیگری هم مانند وام، بیمه، تامین مالی جمعی، مشتقات، شرط بندی و غیره نیز تحت کنترل آن هاست. خارج کردن واسطه ها از تمام انواع تراکنش ها یکی از نقاط مثبت DeFi است.
قبل از آنکه DeFi را با عنوان امور مالی غیرمتمرکز خطاب کنند به ایده‌ی آن «امور مالی آزاد» می‌گفتند.
کاربردهای اتریوم
بیشتر پلتفرم هایی که خود را DeFi نام گذاری می‌کنند بر پایه ی اتریوم ساخته شده اند. اتریوم دومین پلتفرم رمز ارز بزرگ جهان است. کار با این پلتفرم نسبت به بیت کوین راحت تر است. مخصوصا برای ساختن کاربردهای غیرمتمرکز دیگر که کاربردهایی ورای تراکنش‌های ساده دارند. این کاربردهای پیچیده تر مالی توسط بنیان‌گذار اتریوم یعنی ویتالیک بوترین در سال ۲۰۱۳ در وایت پیپر اتریوم مشخص شدند.
دلیل آن این است که پلتفرم اتریوم برای قراردادهای هوشمند ساخته شده است. این قراردادها به طور خودکار تراکنش ها را در صورت ایجاد شرایط خاص انجام می‌دهد و انعطاف پذیری بیشتری دارد. زبان‌های برنامه نویسی اتریوم مانند Solidity برای ساخت و به کار گیری چنین قراردادهای هوشمندی طراحی شده اند.
برای مثال وقتی کاربری می‌خواهد پولش هفته بعد سه شنبه به یکی از دوستانش فرستاده شود، اما فقط در صورتی که درجه حرارت هوا طبق گزارش weather.com بالای ۹۰ درجه فارنتهایت باشد. چنین قوانینی در یک قرارداد هوشمند نوشته می‌شوند.
با وجود چنین قرادادهای هوشمندی در هسته کاربردهای DeFi، بسیاری از آن ها بر بستر اتریوم عمل می کنند. بعضی از آنها در پایین توضیح داده شده اند. اتریوم ۲ که ارتقایی بر شبکه اتریوم اصلی است می‌تواند به این کاربردها با از بین بردن مشکلات مقیاسی اتریوم سرعت بخشد.
معروف ترین انواع کاربردهای DeFi عبارتند از:
- DEXs یا صرافی های غیرمتمرکز. صرافی های آنلاین به کاربران این امکان را می‌دهد که رمز ارزهایی را با بقیه رمز ارزها تعویض کنند. این مورد می‌تواند دلار با بیت کوین یا اتر با DAI باشد. صرافی های غیرمتمرکز نوع داغی از صرافی هستند که کاربران را به طور مستقیم به هم متصل می کنند تا بتوانند رمز ارزها را بدون وجود واسطه با پول یکدیگر تعویض کنند.
- Stablecoins یا کوین هایی با قیمت ثابت. رمز ارزی که به یک دارایی در خارج از دنیای رمز ارز، مانند دلار یا یورو، مربوط است تا قیمت را متعادل کند.
- Lending platforms یا پلتفرم های وام دهی. این پلتفرم ها از قراردادهای هوشمند استفاده می‌کنند تا واسطه هایی مانند بانک ها که وام دهی را مدیریت می‌کنند از رده خارج کنند.
- (Wrapped bitcoins (WBTC یا بیت کوین روی بلاکچین اتریوم: راهی برای ارسال بیت کوین به شبکه اتریوم است. به این صورت که بیت کوین به طور مستقیم می‌تواند در سیستم DeFi در بستر اتریوم استفاده شود. WBTC به کاربران اجازه می‌دهد که از بیت کوینی که روی پلتفرم های وام دهی غیرمتمرکز وام داده‌اند سود کسب کنند.
- بازارهای پیش بینی: بازارهایی هستند برای شرط بندی روی نتیجه رویدادهای آینده، مانند انتخابات. هدف این نسخه از DeFi در بازارهای پیش بینی این است که همان عملکرد را بدون واسطه ارائه دهد.
علاوه بر این ها، مفاهیم جدیدی از DeFi پیرامون آنها ایجاد شده اند که عبارتند از:
- Yield farming یا ییلد فارمینگ. برای تاجرانی که دانش زیادی در این حوزه دارند و می‌خواهند ریسک کنند، ییلد فارمینگ یکی از کارهایی است که می توانند انجام دهند. در ییلد فارمینگ کاربران در میان توکن‌های DeFi زیادی جستجو می‌کنند تا نتایج بزرگتری دریافت کنند.
- Liquidity mining یا استخراج نقدینگی. هنگامی که پلتفرم های DeFi کاربران را با دادن توکن های مجانی به آنها به سمت خودشان می‌کشانند. این یکی از جالب ترین انواع ییلد فارمینگ است.
- Composability یا ترکیب پذیری. پلتفرم های DeFi منبع آزاد دارند. این یعنی برنامه و کد آنها به روی همگام باز است. این یعنی اپلیکیشن‌های جدیدی می‌توانند از این کدها برای ساخت استفاده کنند.
- Money legos یا مهره های لگوی پولی. اگر به ترکیب پذیری جور دیگری نگاه کنیم، اپلیکیشن های DeFi به صورت لگو به نظر می آیند. این لگوها همان اسباب بازی های کودکان هستند که کنار هم می‌گذارندشان و سازه‌های مختلفی مثل ساختمان ها و ماشین ها می‌سازند. اپلیکیشن های DeFi به دلیل داشتن چنین ساختاری مانند لگوهای پولی می‌مانند که محصولات مالی جدیدی را می شود با آنها ساخت.
پلتفرم های وام دهی
بازارهای وام دهی در حال حاضر نوع شناخته شده تری از DeFi هستند که وام گیرندگان را به وام دهندگان رمز ارز متصل می‌کنند. یکی از پلتفرم های معروف یعنی Compound به کاربران این امکان را می‌دهد که رمز ارز را قرض کنند یا قرض دهند. کاربران می‌توانند با استفاده از این از سود قرض دادن پولشان درآمدی کسب کنند. Compound نرخ سودها را با استفاده از نوعی الگوریتم انجام می‌دهد. بر این اساس اگر تقاضای بیشتری برای قرض کردن رمز ارز وجود داشته باشد، نرخ سود بالاتر می‌رود.
وام دهی در DeFi بر اساس ضمانت عمل می‌کنند. این یعنی برای اینکه فردی وام دریافت کنند باید ضمانت دهد. این ضمانت معمولا اتر است، که توکن استفاده شده در اتریوم می‌باشد. این به آن معناست که کاربران برای گرفتن وام لازم نیست هویت خود را فاش کنند یا اطلاعات مالی ارائه دهند. البته وام های معمولی خارج سیستم DeFi هم همینطور کار می‌کنند.
Stablecoins
نوع دیگر DeFi همان stablecoin است. رمز ارزها معمولا دچار تورمی شدیدتر از پول‌های فیات می‌شوند. این ویژگی مناسبی برای افرادی نیست که می‌خواهند بداند پولشان یک هفته دیگر چقدر ارزش دارد. Stablecoins رمز ارز را به پول های غیر رمز ارز تبدیل می‌کند، مثلا دلار آمریکا. هدف از این کار این است که قیمت را تحت کنترل داشته باشند. همانطور که از نام stablecoin پیداست باعث ایجاد ثبات می‌شود.
بازارهای پیش بینی
یکی از قدیمی ترین کاربردهای DeFi در اتریوم بازار پیش بینی است. در این بستر بسیاری از کاربران روی رویدادها شرط بندی می‌کنند. مثلا «آیا دونالد ترامپ انتخابات ۲۰۲۰ را خواهد برد؟»
هدف از شرکت در این شرط بندی ها به وضوح کسب درآمد است. البته این بازارهای پیش بینی معمولا نتایج پیش بینی را بهتر از روش های معمول دیگر ارائه می دهند. بازارهای متمرکز پیش بینی با تاریخچه‌ای عالی از Intrade و PredictIt استفاده می‌کنند. DeFi قابلیت این را دارد که سود کسب شده از بازارهای پیش بینی را افزایش دهد. به همین دلیل دولت ها آن را هنگام فعالیت متمرکز متوقف می‌کنند.
سوالات متداول درباره DeFi
چطور با DeFi کسب درآمد کنم؟
ارزش DeFi اتریوم بسیار زیاد شده است، تا حدی که بسیاری از کاربران مدام گزارش هایی از کسب درآمد زیاد می‌دهند.
با استفاده از اپلیکیشن های وام دهی بر محور اتریوم، که در بالا به آن اشاره شد، کاربران می‌توانند درآمدی در کنار درآمد اصلی داشته باشند. به این صورت که دارایی خود را وام دهند و از آنها سود کسب کنند ییلد فارمینگ، که قبلا ذکر شد، امکان سود بیشتر را هم دارند البته با خطر بیشتر. این ویژگی به کاربران امکان می‌دهد که از جنبه وام دهی DeFi به نحوی استفاده کنند که دارایی های رمز ارزی خود را برای داشتن بیشتر مقدار سود دستکاری کنند. البته این سیستم ها پیچیده هستند و معمولا خیلی شفاف نیستند.
آیا سرمایه گذاری در DeFi امن است؟
خیر. کمی ریسک دارد. خیلی از افراد تصور می کنند DeFi آینده امور مالی است و سرمایه گذاری در تکنولوژی آینده ساز در ایجاد درآمد بسیار موثر است.
اما برای تازه واردان سخت است که پروژه های خوب را از پروژه های بد تمییز دهند. و نکته این است که پروژه های بد زیادی وجود دارند.
با شهرت و افزایش کاربرد DeFi در سال ۲۰۲۰، بسیاری از کاربردهای DeFi مانند کوین YAM نابود شده اند. این موضوع باعث شده است که بازار جمع آوری سرمایه از ۶۰ میلیون دلار به ۰ دلار در عرض ۳۵ دقیقه سقوط کند. پروژه های دیگر DeFi مانند Hotdog و Pizza با سرنوشت مشابهی روبرو شدند. به این ترتیب بسیاری از سرمایه گذاران مقدار زیادی پول خود را از دست دادند.
علاوه بر آن متاسفانه باگ‌های DeFi هنوز بسیار مشکل ساز هستند. قراردادهای هوشمند بسیار قدرتمند هستند. اما هنگامی که قوانین وارد پروتکل شده اند دیگر امکان تغییر آنها نیست. این باعث می‌شود باگ ها برای همیشه باقی بمانند و ریسک کارها افزایش پیدا کند.
چه زمانی DeFi به اوج شهرت خود می‌رسد؟
با اینکه افراد بیشتر و بیشتری دارند به سمت برنامه‌های DeFi می‌روند، گفتن اینکه تا کجا این روند ادامه دارد سخت است. بیشتر این موضوع به این بستگی دارد که چه کسانی آن را کاربردی می‌دانند. بسیاری از افراد باور دارند پروژه های DeFi پتانسیل این را داند که رابین هود بعدی شوند. و تعداد زیادی از کاربران را با ایجاد برنامه‌های مالی گسترده و آزاد به خود جذب کنند. افرادی که معمولا حتی به این پلتفرم ها دسترسی هم ندارند.
این تکنولوژی مالی جدید و آزمایشی است و قاعدتا مشکلات فراوانی دارد، مخصوصا در رابطه با موارد امنیتی و مقیاس پذیری.
توسعه دهنگان آن امیدوارند بتوانند این مشکلات را حل کنند. اتریوم ۲ قرار است مشکلات مقیاس پذیری را از طریق مفهومی با عنوان «شاردینگ» یا sharding رفع کند. شاردینگ راهی برای تکه تکه کردن دیتابیس های زیرساختی به قطعات کوچکتر است که امکان مدیریت آنها برای کاربران فراهم باشد.
اتریوم ۲ چگونه بر DeFi اثر خواهد گذاشت؟
قطعا اتریوم ۲ راه حلی برای تمام مشکلات DeFi نخواهد بود، اما نوعی شروع برای حل آن هاست. پروتکل های دیگر مانند Raiden و TrueBit همچنین برای حل ایرادات مقیاس پذیری اتریوم ساخته شده اند.
اگر این راه حل ها مفید واقع شوند، تجربه DeFi اتریوم بهتر خواهد بود و شانس تبدیل شدن به یک محصول واقعی را خواهد داشت. این یعنی حتی ممکن است به اوج شهرت خود برسد.
بیت کوین به عنوان DeFi
با اینکه اتریوم ساختار اصلی دنیای DeFi است، بسیاری از افراد دخیل در بیت کوین هدفی مشابه دارند. اینکه واسطه ها را از تراکنش های مالی پیچیده تر حذف کنند. البته آنها راه هایی هم برای این کار با استفاده از پروتکل بیت کوین توسعه داده اند.
شرکت‌هایی مانند DG Labs و Suredbits در حال کار روی تکنولوژی DeFi بیت کوین هستند که discreet log contract یا DLC نام دارد. DLC راهی برای اجرای قراردادهای مالی پیچیده ارائه می دهد. به این صورت که با کمک بیت کوین از مشتقاتی استفاده می‌کند. یکی از کاربردهای DLC این است که فقط در صورتی به فردی بیت کوین ارسال شود که شرایط خاصی محقق شده باشد. مثلا در صورت اینکه تیم White Sox شیکاگو در بازی بعدی بیس بال ببرد، پول به حساب برنده واریز خواهد شد.